MADHURAVANI  TELUGU MAGAZINE

ప్రాచీన సాహిత్యం మాటెత్తడమే అభివృద్ధికి నిరోధకంగా భావిస్తున్న ప్రస్తుత పరిస్థితుల్లో సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల క్రితం వాడైన నన్నయ రచనలో సామాజిక సందేశం వెతకబూనటం సాహసాస్పదమే! అయితే రచన విలువ అదే కాలంలో పురుడు పోసుకుందన్నదాన్ని బట్టి కాక, అదేం ప్రబోధించిందన్న విషయాన్ని బట్టి ఉంటుందనేది ఎవరూ కాదనలేని సత్యం. అందుచేత, ప్రాచీనమయినదేదీ నేటికి పనికి రాదని, ఆధునికమంతా శిరోధార్యమనీ భావించటానికి లేదు.

వ్యక్తిత్వ వికాసానికి సంబంధించిన పాఠాలు ఇతిహాసం, దానిని అక్షరబద్ధం చేసే సాహిత్యంలో కంటే గొప్పగా ఇంకెక్కడా దొరకవు. రామాయణ మహాభారతాలు భారతీయేతిహాసాలు. అవి ఎన్నో అమూల్యమైన వ్యక్తిత్వ వికాస పాఠాలను అందించిన విలువైన గ్రంథాలు. రామాయణంలో ఆదర్శ సమాజ చిత్రణ జరిగితే, మహాభారతంలో సజీవ పాత్ర చిత్రణ జరిగింది. అందునా తెలుగు భారతంలో అడుగడుగునా సజీవత తొణికిసలాడుతుంది. అందుకనే సగటు తెలుగువాడు కూడా “తింటే గారెలే తినాలి, వింటే భారతమే వినాలి” అనేంతగా భారతంతో మమేకం చెందగలిగాడు. తెలుగు సాహిత్యంలో ఎన్నో రీతులకు, రివాజులకు, మరెన్నో ప్రక్రియలకు ఆద్యుడైన నన్నయ, సాహిత్యాన్ని సామాజిక బాధ్యతగా భావిస్తున్న నేటి ఆధునిక కవులందరికీ కూడా గురుతుల్యుడు. తన భారతాన్ని “జగద్ధితంబుగ” వెలయింపజేసి, ఈ క్రమంలో తను రాసిన ప్రతీ ఘట్టంలోనూ మానవాళికి సందేశాన్ని అందించాడు. “లోనారసి” చూడగలిగినవారికి నన్నయ అంతరార్థం బోధపడుతుంది.

రాజసూయ యాగ నిర్వహణ అనే సభాపర్వ ఘట్టం ఎన్నో అమూల్యమైన వ్యక్తిత్వ వికాసపాఠాలను అందిస్తోంది. ఆ పాఠాలను “నన్నయ కవిత్వంలో సామాజిక సందేశం” అన్న పేరుతో ఈ పరిశోధన పత్రంలో వెలికితీసే ప్రయత్నం చేస్తాను. రాజసూయం చేయడం మంచిదా? కాదా? అన్న చర్చను పక్కన పెడితే, ఒక వ్యక్తి రాజసూయం వంటి ఒక దుర్లభమైన కార్యాన్ని తలపెట్టి దానిని నిర్విఘ్నంగా పూర్తి చేసిన క్రమంలో మనం నేర్చుకోదగ్గ పాఠాలేమిటి అన్న అంశాన్ని మాత్రమే ఈ పత్రం పరిధిలోకి తీసుకుంటున్నాను.

ధర్మరాజు తాము ఇంద్రప్రస్థంలో నిర్మించుకున్న రాజ్యాన్ని సుఖంగా పరిపాలిస్తున్న కాలంలో ఒకనాడు నారద మహర్షి వచ్చి, పాండురాజు కోరికగా రాజసూయయాగం చేయమని ధర్మరాజుకు సూచిస్తాడు. అయితే ఈ సూచనతో పాటుగా ఒక మెలిక కూడా పెడతాడు. బహువిఘ్నప్రదమైన ఈ యాగం పూర్తయ్యాక ప్రజాప్రళయ కారణమైన రణం ఒకటి సంభవిస్తుందని చెప్పి వెళ్ళిపోతాడు. తండ్రి చెప్పడంవలనో లేక ఇంతకు మునుపే తనకా తలపు ఉండడంవలనో ఏ కారణం వల్లనైతే నేమి ధర్మరాజు రాజసూయం చేయడానికి నిశ్చయం చేసుకుంటాడు. అయితే ఒక్కరే కూర్చుని ఏ ముఖ్యమైన నిర్ణయాన్ని తీసుకోకూడదని పెద్దలంటారు. ఇదే అంశాన్ని విదురనీతిలో భాగంగా విదురుడి ముఖతా తిక్కన కూడా చెప్పిస్తాడు.

విను మధురాహారంబులు
గొనుటయుఁ బెక్కఁడ్రు నిద్రగూరినయెడ మే
ల్కని యునికియుఁ గార్యాలో
చనముఁ దెరువు నడుచుటయును జన దొక్కనికిన్ (4-2-38)

ఒక్కరే కూర్చుని ఆలోచించినప్పుడు తట్టని విషయాలెన్నో ప్రాజ్ఞులతో కలిసి చర్చిస్తునప్పుడు స్ఫురణకు వస్తాయి. విభిన్న దృక్కోణాలు బయటకు వస్తాయి. వీటన్నిటినీ దృష్టిలో పెట్టుకుంటే ఉత్తమమైన నిర్ణయం తీసుకోవడం సాధ్యపడుతుంది. ఈ సూక్ష్మం తెలిసినవాడు కనుక ధర్మరాజు వెంటనే మంత్రులను పిలిపించి వారి సలహా కోరతాడు.

పితృ గణహితార్థముగ స
త్క్రతు వొనరింపంగ బుద్ధి గలదు ప్రజాసం
హృతి తత్క్రతువున నగు నని
మతి నాశంకయును గలదు మానుగ నాకున్ (2-1-96)

“ఏమి సేయుదు” అని మంత్రి పురోహితవర్గంతో తన సంశయాన్ని చెప్పి, వారినుండి యాగం చేయడానికి అనుమతిని పొందుతాడు.

ధర్మరాజు స్వయంగా గొప్ప జ్ఞాని. మాయాజూదంలో కౌరవులు పాండవులను ఓడించి దాసులను చేసిన సందర్భంలో, ద్రౌపది తన దాసీత్వం గురించిన ధర్మసందేహాన్ని సభలో అడిగినప్పుడు, భీష్ముడంతటి సర్వజ్ఞుడు కూడా,  “ఈ సభలో నీ సందేహం తీర్చగలిగినవాడు ధర్మరాజు మాత్రమే. అతనే చెప్పలేని నాడు ఈ ధర్మసూక్ష్మం మరెవరికీ అర్థం కాదు”అంటాడు.  అంతటి ప్రాజ్ఞుడిగా వినుతికెక్కిన ధర్మరాజు సైతం ఒంటిగా కార్యాలోచన చేయలేదు. దీన్ని బట్టి ఎంతటి వివేకజ్ఞుడైనా, మనిషి తనను మించినవాడు లేడనే అహం వదిలి, ఒక ముఖ్యమైన నిర్ణయం తీసుకునేటప్పుడు విజ్ఞులైన పెద్దలతో చర్చించి నిర్ణయించుకోవాలి అని తెలుస్తోంది.

ఆ విధంగా మంత్రి పురోహితులతో చర్చించి, వారి ఆమోదం మేరకు రాజసూయం చేయాలని నిర్ణయించుకున్న ధర్మరాజు శ్రీకృష్ణుడిని పిలిపిస్తాడు.

కార్యసాధకుడి లక్షణం ప్రభావశీలురైనవారి స్నేహాన్ని సంపాదించడం, ఆ స్నేహాన్ని అవసరమైన సందర్భం వచ్చినప్పుడు తగువిధంగా వాడుకోవడం. శ్రీకృష్ణుడు గొప్ప రాజనీతిజ్ఞుడు. ధర్మరాజును మించిన కార్యసాధకుడు. అన్నిటినీ మించి పాండవులకు శ్రేయోభిలాషి, ఆత్మీయుడు. ఇటువంటి సందర్భాల్లో అతడి సలహా చాలా ప్రయోజనకారిగా ఉంటుంది.

చాలామంది విద్యార్థులు పోటీపరీక్షలకు సిద్ధమవుతూ ఉంటారు. వారు తమ శక్తియుక్తులన్నీ వినియోగించి, కష్టపడి చదువుతారు కాని ఉత్తీర్ణులు కాలేకపోతారు, అంటే కష్టపడి పని చెయ్యడమొక్కటే సరిపోదని మనకు అర్థమవుతుంది. ఎంత కృషి చేయాలో తెలియడమే కాదు ఎలా కృషి చేయాలో కూడా తెలిసి ఉండాలి. ఒక పరీక్షలో సఫలం కావాలనుకునేవారు ఆ పరీక్షను ఇంతకుముందు రాసి, ఉత్తీర్ణులైనవారితో మాట్లాడాలి. వారెలా సంసిద్ధులయ్యారో తెలుసుకోవాలి. గత పరీక్ష ప్రశ్నాపత్రాలు సేకరించి ప్రశ్నలెలా వస్తున్నాయో చూడాలి. ప్రస్తుత పరీక్షా విధానమేమిటో తెలుసుకోవాలి. అంటే ముఖ్యంగా ఆ పరీక్షకు సంబంధించిన చరిత్ర, వర్తమానం తెలిసి ఉండాలి లేదా అవి తెలిసినవాళ్ళతో మాట్లాడాలి.

అదే చేశాడు ధర్మరాజు. రాజుల చరిత్ర, వర్తమాన రాజకీయ పరిస్థితులు తెలిసిన నిష్ణాతుడు శ్రీకృష్ణుడు. అతడిని పిలిపించి విషయం తెలియబరుస్తాడు ధర్మరాజు. ఈ కాలంలో “కమ్యూనికేషన్ స్కిల్స్” నేర్పడానికి ప్రత్యేకంగా కొన్ని శిక్షణ కేంద్రాలు వెలిసాయి. కాని మహాభారతం క్షుణ్ణంగా చదివి వంటపట్టించుకున్నవారికి వేరే సంభాషణా తరగతులు నిర్వహించవలసిన పని లేదు.  ఇక్కడి నుండి ధర్మరాజు, శ్రీకృష్ణుడు - వీరి  సంభాషణలను నిశితంగా గమనిస్తే వారి సంభాషణా చతురత ఎంత గొప్పదో, అది కార్యసాధనలో ఎంతగా ఉపకరిస్తుందో అర్థం అవుతుంది.

ధ్యేయుఁడవు సకల లోక
స్థేయుండవు నమ్రులకు విధేయుఁడవు నయో
పాయజ్ఞుఁడ విజ్జగముల
నీ యెఱుఁగని యవియుఁ గలవె నీరజనాభా (2-1-106)

 “వెల్ బిగన్ ఈజ్ హాఫ్ డన్” అని ఆంగ్లంలో ఒక సామెత ఉంది. ఒక పనికి సక్రమమైన ప్రారంభం లభిస్తే సగం పని పూర్తయినట్లేనని దానర్థం. కృష్ణుడు వంటి వ్యవహారకుశలుడిని సంప్రదించి, పనిని సక్రమంగా మొదలుపెడితే ఇకది దిగ్విజయమై పోయినట్లే. అయితే ధర్మరాజు కృష్ణుడిని పిలిపించడమైతే పిలిపించాడు కాని తాను చెప్పబోయేది చాలా సున్నితమైన అంశం. రాజసూయం చేయాలంటే రాజులందరినీ జయించి, వారినుండి కప్పం వసూలు చేయాలి. ఆ రాజులందరిలో కృష్ణుడు కూడా ఉంటాడు. అతడు కూడా కప్పం కట్టాల్సి ఉంటుంది. కనుక నేరుగా రాజసూయం చేస్తానని అనలేడు ధర్మరాజు. కృష్ణుడు చిన్నబుచ్చుకునే ప్రమాదం ఉంది. అందుకని ముందుగా కృష్ణుడిని సమయోచితమైన మాటలతో ప్రసన్నం చేసుకోవడం ముఖ్యం. ఆ సందర్భంలోని ఈ పద్యంలో వేసిన ప్రతీ విశేషణం సమయోచితమైనదే.

“‘ధ్యేయుడవు’ – ఒక ధ్యేయం కలిగినవాడివి నువ్వు. నేనూ ఒక ధ్యేయంతో నిన్ను ఇక్కడకు పిలిచాను. ‘సకల లోక స్థేయుడవు’ – ప్రపంచానికంతటికీ హితం కోరేవాడివి. నేను తలపెట్టిన రాజసూయం కూడా లోకహితకరమైనదే. ముఖ్యంగా ‘నమ్రులకు విధేయుడవు’ – నమ్మినవారికీ, నమ్రతతో వేడినవారికీ లొంగి ఉంటావు. నేను కూడా నిన్ను నమ్ముకున్న వాడినే.  వినయంతో ప్రార్థిస్తున్నాను కనుక నాకు కూడా విధేయుడవై ఉండు. నిన్ను పిలిచిన ముఖ్యమైన కారణం నీవు “నయోపాయజ్ఞుడ”వని. అంటే రాజనీతిలో నిన్ను మించినవాడు లేడు కనుక నీ సలహా నాకు కావాలి ఎందుకంటే ఈ లోకంలో ‘నీ యెఱుఁగని యవియుఁ గలవె’ - నీకు తెలియనివి లేవు. ప్రస్తుతం నేను రాజసూయానికి సంకల్పించుకున్నట్లుగా నీకు ఈ పాటికి తెలిసే ఉండాలి. ప్రస్తుత రాజకీయ పరిస్థితులు నేను రాజసూయం చేయడానికి అనుకూలంగా ఉన్నాయో లేవో కూడా నీకు తెలిసే ఉండాలి”. ఈ చిన్ని కందపద్యంలో ఇంత గూఢార్థాన్ని పొందుపరిచాడు నన్నయ.

పాండుమహీపతి పనిఁజేసి నారద ముని వచ్చి వీ రెల్ల వినుచు నుండ
రాజసూయంబు తిరంబుగాఁ జేసి నీ పితృపితామహులకు హితము సేయు
మని పంచె నన్ను నెయ్యముననో నాకట్టి బలము సామర్థ్యంబుఁ గలుగు టెఱిఁగి
పంచెనో తత్క్రతు ప్రారంభమున కొడం బడితి వీరిందఱుఁ గడఁగి దీని

నిత్యసత్యవచన నిపుణనిర్మలబుద్ధి
నిర్ణయించి పనుప నీ నియోగ
కాంక్ష నున్నవాఁడఁ గమలాక్ష యనిన ధ
ర్మాత్మజునకు నిట్టు లనియెఁ జక్రి (2-1-108)

ఇక నేరుగా విషయంలోకి వచ్చేశాడు ధర్మరాజు. “పాండుభూపాలుడు పంపితే నారదుడు వచ్చి ‘వీరెల్ల వినుచు నుండ’ రాజసూయం చేయమని నన్ను ఆదేశించాడు. నాకొక్కడికీ ఏకాంతంలో చెప్పలేదు. వీళ్ళందరూ వింటూండగానే చెప్పాడు కనుక ఈ ఆలోచన నాదనుకోవద్దు. నా మీద స్నేహంతో అలా అన్నాడో లేక నాకటువంటి సామర్థ్యముందని తెలిసే అన్నాడో నాకైతే తెలియదు. వీళ్ళందరూ కూడా అదే అభిప్రాయంతో ఉండడం వలన నేనూ అందుకు ఒప్పుకున్నాను. కాని నాదేముంది! నువ్వు చెప్పినట్లుగా నడుచుకుంటాను”.

నోరు మంచిదైతే ఊరు మంచిదవుతుందన్న సామెత ఇక్కడ గుర్తుకుతెచ్చుకోవాలి. ఎటువంటి అసాధ్యమైన కార్యాన్నైనా మాట నైపుణ్యంతో సాధించగలమని గుర్తుంచుకుని ప్రతీ వ్యక్తీ వాక్చాతుర్యాన్ని పెంపొందించుకోవాలని పాఠం. కనుక మహత్తరమైన మాట నేర్పరితనాన్ని ప్రదర్శించి శ్రీకృష్ణుడి చేత “నువ్వే రాజసూయ యాగం చేయడానికి సమర్థుడివి” అనిపిస్తాడు ధర్మరాజు.

ఇక్కడ మనం రెండవ కార్యసాధకుడి గురించి మాట్లాడుకుందాం. ధర్మరాజు రాజసూయం చేయాలని నిశ్చయించుకున్నట్లుగా కృష్ణుడికి అర్థం అవుతోంది. అతనికి జగదేకవీరులైన తమ్ముళ్ళ అండ ఉంది. కనుక ఎంతటి అసాధ్యమైన పనినైనా సుసాధ్యం చేసుకోగలడు. తన ఒప్పుకోలుతో నిజానికి ధర్మరాజుకు పని లేదు. యాగం సానుకూలం కావడంలో మాత్రమే తన సలహాను కోరాడు. అయితే ఈ కార్యంవల్ల తనకు ఒనగూరే మేలు కూడా ఉంది - తనకు ఎంతో కాలంనుండి కొరకరాని కొయ్యగా ఉన్న జరాసంధుడిని వంగదీయటం. సాధారణ పరిస్థితుల్లో, ఎంతటి ఆత్మీయులైనా పాండవులను పిలిచి, తనను ఇబ్బంది పెడుతున్న కారణంగా మరొక రాజును నిర్జించమనడం సబబుగా ఉండదు. కాని ఇప్పుడు దానికి అనువైన పరిస్థితి నెలకొని ఉంది. ఇక్కడే తన చాతుర్యాన్ని, రాజనీతిని ప్రదర్శింపజేశాడు కృష్ణుడు. తన శత్రువును తమందరికీ సమిష్టి శత్రువుగా చిత్రింపజేశాడు.

ముందుగా ధర్మరాజుకి ఎన్ని రాజవంశాలున్నాయో వివరించాడు. తరువాత ఆయా రాజులంతా ఇప్పుడు జరాసంధుడి చెరలో ఉన్నారని చెప్పాడు. అంటే ఒక్క జరాసంధుడిని జయిస్తే ఆయా రాజులంతా ఇక వారి ఆధీనంలో ఉన్నట్టే అని స్థాపించాడు.

తరువాత తనకు జరాసంధుడితో కలిగిన వైరాన్ని గురించి ప్రస్తావించాడు. ‘వానితోడి వైరంబు బలవంతంబైన నమ్మధుర నుండ నొల్లక కుశస్థలంబునకు వచ్చి రైవతక పర్వతంబున ఘనంబుగా దుర్గంబు నిర్మించికొని భవదాశ్రయంబున సుఖంబున్నవారము’ – “వాడితో పడలేక నీ ఆశ్రయంలోకి వచ్చి ఉంటున్నాం”.

ఆ పై జరాసంధుడు లోకకంటకుడై రాజులందరినీ చెరలో పెట్టి భైరవపూజ పేరుతో రోజుకొకరిని చొప్పున బలి ఇస్తున్నాడని చెప్పి అతడి దుర్మార్గాన్ని నిరూపించాడు.